Szlak Gwarków w Olkuszu

Gwarkowie witają w Olkuszu

Jak przed wiekami, tak i teraz na ulicach Olkusza można spotkać postacie gwarków, czyli olkuskich górników. Wykonane z brązu i pokryte patyną figury, to część projektu „Srebrny szlak gwarków olkuskich” realizowanego przez olkuski magistrat.

- Olkusz to kolebka polskiego górnictwa rud srebra i ołowiu, dlatego cała historia miasta związana jest z eksploatacją i przerobem tych kruszców. A jest to historia powoli odchodząca w niepamięć, zwłaszcza wśród najmłodszego pokolenia. Chcemy o tym dziedzictwie mówić w sposób atrakcyjny, nie tylko dla nas – mieszkańców, ale także dla turystów. Już teraz widać, że to przynosi efekt – w internecie oraz w mediach zrobiło się głośno o naszym pomyśle, co oczywiście jest znakomitą promocją Olkusza – komentuje Roman Piaśnik, burmistrz Olkusza.

Do tej pory górnicze tradycje Olkusza nie były widoczne gołym okiem dla mieszkańców i turystów zwiedzających nasze miasto. Tę lukę ma wypełnić „Srebrny szlak gwarków olkuskich”, czyli ścieżka edukacyjno-historyczna w obrębie olkuskiej starówki. W osiemnastu miejscach olkuskiej starówki, na postumentach z charakterystycznego, czerwonego zlepieńca parczewskiego, stanęły postacie gwarków. Każda postać jest inna, ma inne atrybuty i „opowiada” inną historię obrazując wybrany aspekt historii miasta, czyli wydarzenie, postać, miejsce ważne historycznie, czy olkuską legendę.

Wchodzących na starówkę od zachodu wita gwarek siedzący na reliktach dawnej Bramy Sławkowskiej i trzymający herb miasta z górniczą kopaczką. Postać gwarka stojąca przy olkuskiej bazylice św. Andrzeja trzyma w ręku duży krzyż nawiązujący do srebrnego „Krzyża Gwarków” ufundowanego w XVII wieku przez olkuskich górników. Możemy go podziwiać w kościele. Postacie gwarków wybijających monety są ustawione przed budynkiem starego starostwa, gdzie na przełomie XVI i XVII wieku działała olkuska mennica. Dwóch gwarków symbolicznie niosących bochen olkuskiego ołowiu stoi w miejscu, gdzie na średniowiecznym rynku znajdowała się waga miejska. Jest też gwarek wytapiający ołów i gwarek – kowal ustawiony przed olkuskim „Mechanikiem”. Jeden gwarek z mieczem „broni” olkuskiej baszty, a broń drugiego, ustawionego przed Muzeum Regionalnym PTTK nawiązuje do miecza „katowskiego”, jaki można podziwiać w zbiorach tego muzeum. Z kolei gwarek wspinający się na drabinę ustawiony przed „Brengardą” obrazuje – sięgające XV wieku – tradycje olkuskiej straży pożarnej. Postać starego górnika stojąca w parku miejskim nawiązuje do kościoła szpitalnego pw. św. Ducha, który od XIV wieku wznosił się w tym miejscu.

Postacie gwarków opowiadają też olkuskie legendy. Jest zatem gwarek – Skarbnik, czyli duch kopalni i gwarek pochylony nad kołyską ilustrujący legendę o srebrnych kołyskach zamawianych przez bogatych, olkuskich górników.

Figury gwarków to dzieła Jana Siuty, rzeźbiarza, malarza i filozofa, absolwenta krakowskiej ASP. Jedną z jego licznych realizacji jest m.in. sarkofag prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego i pierwszej damy na Wawelu. Postacie gwarków w charakterystycznych kaftanach z kapturami i obutych w ciżmy są wzorowane na oryginalnej ikonografii, czyli wyobrażeniach górników, jakie znamy choćby z dzieł XVI-wiecznego naukowca Georgiusa Agricoli, czy postaci gwarków trzymających herby Olkusza i Polski, jakie możemy oglądać na XVI-wiecznym malowidle na ścianie prezbiterium olkuskiej bazyliki.

Przy każdej z figur jest tabliczka z informacją o historii miejsca, w którym posadowiona jest postać. Postacie gwarków tworzą ciekawy szlak. Na razie można go przejść odnajdując umieszczone w chodniku przeszło 130 replik trojaków olkuskich, czyli monet z wizerunkiem króla Zygmunta III Wazy, jakie były wybijane w olkuskiej mennicy oraz gwarków trzymających herb Olkusza.

W ramach projektu trwają jeszcze prace nad stworzeniem aplikacji mobilnej. Po jej pobraniu, spacerując „Srebrnym szlakiem gwarków olkuskich”, zbliżając się do poszczególnych rzeźb, dzięki technologii tzw. beaconów będzie można wysłuchać „opowieści” gwarka o historii miasta, czy miejscu, w którym znajduje się rzeźba. Nagrania prowadzące turystów po szlaku będą dostępne w języku polskim, a także angielskim, niemieckim i rosyjskim. Będą one dostosowane do różnych grup odbiorców. Wykorzystanie nowych technologii umożliwi także pełne korzystanie z przygotowanego programu edukacyjnego przez osoby niepełnosprawne, szczególnie niewidzące i niedowidzące, które mogą nie tylko dotknąć rzeźby gwarka, ale także wysłuchać opowiadanej przez niego historii. „Srebrny szlak gwarków olkuskich” to atrakcja dla samych mieszkańców, którzy podczas rodzinnego spaceru mogą przekazać swoim dzieciom w atrakcyjny sposób historię miasta, a także dla odwiedzających Srebrne Miasto turystów, którzy w niezwykły sposób będą mogli zwiedzić miasto. W oparciu o szlak gwarków można realizować ciekawe zajęcia lekcyjne i gry terenowe. W planach jest opracowanie i wydanie drukiem questu. Jego rozwiązanie będzie możliwe po przejściu całego szlaku, a dla osób, które poprawnie rozwiążą quest będą przygotowane drobne upominki związane ze szlakiem gwarków.

Utworzenie „Srebrnego szlaku gwarków olkuskich” daje też inne korzyści. Na ogół rzeźba kojarzy nam się z pomnikiem i w Polsce jest niewiele miast, które mogą poszczycić się ciekawymi, nowoczesnymi rzeźbami. Tymczasem umieszczenie w przestrzeni miejskiej Olkusza zespołu ciekawych artystycznie rzeźb związanych z historią miasta jest nowatorskim zabiegiem artystycznym. Jest także elementem wpływającym na zwiększenie estetyki olkuskiej starówki, która wypiękniała w ostatnich latach za sprawą projektów realizowanych przez olkuski magistrat. Wykonanie i montaż postaci gwarków zrealizowała firma, która wygrała przetarg zorganizowany przez olkuski magistrat, czyli PPUH Łukasz Siuta z podkrakowskiego Cholerzyna. Koszt zadania to 298 334 zł, z czego zdecydowaną większość, bo 223 758 zł pokryła dotacja unijna pozyskana przez władze miasta, a wkład własny, to 74 586 zł. Przygotowanie postumentów kosztowało dodatkowo 29 834 zł.

„Srebrny szlak gwarków olkuskich” to część rewitalizacyjnego projektu „Modernizacja budynków: administracyjnego, terapeutycznego wraz z kształtowaniem przestrzeni publicznej na cele społeczne w Olkuszu – zadania 7.1, 7.2, 7.3, 13.1, 21 w GPR”, w skład którego wchodzi jeszcze zagospodarowania terenu wokół Szkoły Podstawowej Nr 1 przy ul. Kantego (boisko wielofunkcyjne, boisko do gier i zabaw oraz plenerowa siłownia) oraz montaż zewnętrznej windy dla osób niepełnosprawnych przy budynku Warsztatów Terapii Zajęciowej. Wartość całego projektu „Modernizacja budynków: administracyjnego, terapeutycznego wraz z kształtowaniem przestrzeni publicznej na cele społeczne w Olkuszu” to 1 298 849,53 złotych, z czego dofinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014 - 2020 wynosi 974 137,12 złotych.

Fot. Pan Pstryk