Muzeum Regionalne PTTK w Olkuszu

To założone w 1911 roku muzeum, mieszczące się w zabytkowej kamienicy „Batorówka” przy olkuskim rynku jest jednym z najstarszych muzeów regionalnych w Polsce. W jego bogatych zbiorach jest miecz z przełomu XIII i XIV wieku zwany „katowskim”. Według legendy, tym mieczem ścięto dwóch olkuskich gwarków, którzy w poszukiwaniu złóż srebra podkopali się pod kościół Najświętszej Marii Panny przy klasztorze Augustianów. W muzeum można też podziwiać kamienny gmerk, czyli herb mieszczański, groty strzał z XV wieku, fragmenty drewnianych rur wodociągowych z XVI-XVII wieku, a także bogatą kolekcję archeologiczną, w tym skorupy naczyń rzymskich i z okresu brązu. Ciekawym eksponatem jest także „włócznia Longobardów”.

Przypuszcza się, że pochodzi z okresu wędrówek ludów (V – VII w. n.e.). Na uwagę zasługuje ekspozycja górnictwa kruszcowego obrazująca, sięgającą średniowiecza historię górnictwa rud ołowiu, srebra i cynku na ziemi olkuskiej. W zbiorach olkuskiego muzeum można podziwiać narzędzia górnicze: kopaczkę, moździerz do rozdrabniania rudy i sito do jej płukania, a także drewniany młot, lampy olejowe i karbidowe używane przez górników oraz kamienne odważniki, którymi ważono rudę i ołów w miejskiej wadze. Kolekcję uzupełniają minerały i jurajskie skamieliny. W bogatym dziale etnograficznym można oglądać także przedmioty codziennego użytku i narzędzia, m.in. żarna, drewniane niecki do wyrabiania ciasta, bogato zdobione skrzynie wianne (posagowe), czy gliniane naczynia, kosze plecione z korzeni sosny oraz ochronne obuwie wyplatane ze słomy.  Jest także prezentowany kołowrotek do skręcania sznurów i powrozów, krosna, maglownica, stare zegary, żelazka i moździerze. Są także dawne narzędzia rolnicze, szewskie i ciesielskie. Ciekawostką kolekcji są dwa stroje ludowe z początku XX wieku.

Na szczególną uwagę zasługuje drewniana rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego z XIV wieku, średniowieczne rzeźby św. Piotra i Pawła oraz pochodząca z połowy XIX wieku figura Madonny na Półksiężycu. Uwagę zwiedzających przyciąga bogata kolekcja rzeźb ludowych i świątków z przełomu XIX i XX wieku wykonanych przez miejscowych artystów ludowych. Część z nich pochodzi z rozebranych kapliczek przydrożnych. Niezwykle cenne są też zbiory archiwaliów i oryginalnych dokumentów związanych z historią ziemi olkuskiej, a także kolekcja judaiców oraz zbiory malarstwa.