Zamek krzyżacki w Toruniu

Działalność Centrum Kultury Zamek Krzyżacki w Toruniu

Centrum Kultury Zamek Krzyżacki powstało z początkiem 2007 roku z inicjatywy Gminy Miasta Toruń i jest samorządową instytucją kultury.

Do zakresu działania „Zamku Krzyżackiego” należy kulturalne i turystyczne zagospodarowanie terenu ruin zamku krzyżackiego w Toruniu wraz z jego otoczeniem, trwała ochrona powierzonego dziedzictwa kulturowego oraz promocja tego miejsca w kraju i poza jego granicami.

W celu realizacji wyznaczonych zadań „Zamek Krzyżacki” podejmuje następujące działania: organizowanie w różnorodnych formach działalności kulturalnej i promocyjnej; organizowanie imprez kulturalnych, plenerowych, festiwali, konkursów itp.; współpraca ze społecznym ruchem kulturalnym w zakresie organizacji imprez; współpraca z innymi instytucjami w kraju i za granicą, udostępnianie powierzonych dóbr kultury do celów naukowych i współdziałanie w tym zakresie z placówkami muzealnymi, instytucjami naukowo-badawczymi; współpraca z innymi organizacjami, w tym upowszechniającymi turystykę w kraju i za granicą działalność informacyjną, edukacyjną i popularyzatorską; oraz wszelkie inne kroki związane z jego działalnością, wynikające z potrzeb środowiska lokalnego.

Krótka notka o zamku krzyżackim

Ruiny zamku krzyżackiego położone są między historycznym Starym a Nowy Miastem w Toruniu.

Dzieje zamku zaczynają się wraz z relokacją Torunia w roku 1236. Krzyżacy rozpoczęli wówczas pierwsze prace fortyfikacyjne na zgliszczach istniejącego wcześniej słowiańskiego grodu obronnego. Budowa właściwego obiektu zaczęła się natomiast w połowie lat 50-tych XIII wieku. Wznoszono go w trzech etapach przez około 70 lat. Powstały zamek stał się siedzibą komtura i pełnił funkcję ważnej strategicznie warowni przygranicznej z ziemiami polskimi, m.in. był on bazą wypadową dla wypraw Zakonu Krzyżackiego przeciw Polsce. Wokół niego wybudowano także fosę i podzamcze na którym znajdowała się m.in. pierwsza mennica w państwie zakonnym. Cechą charakterystyczną toruńskiego zamku był jego nietypowy, podkowiasty plan – Krzyżacy budowali swoje zamki przede wszystkim na planach regularnych czworoboków.

O randze bogatej komturii toruńskiej i samego szybko rozwijającego ośrodka handlowego, jakim był ówczesny Toruń, może świadczyć fakt, iż zamek toruński gościł królów Kazimierza Wielkiego oraz Władysława Jagiełłę. Ostatni z wspomnianych polskich władców przybył też do Torunia po bitwie pod Grunwaldem i jako jedyny obsadził zamek polską załogą we wrześniu 1410 roku. Opuściła go ona w lutym 1411 roku. W ciągu następnych lat zamek niszczał; jego gospodarzom brakowało środków na wykonanie odpowiednich prac remontowych. Dzieje zamku skończyły się niespodziewanie w lutym 1454 roku gdy Toruń, wraz z innymi miastami Związku Pruskiego, wystąpił przeciwko władzy wielkiego mistrza. Doszło wówczas do szturmu toruńskiego mieszczaństwa na zamek. Ostatni komtur toruński Albrecht Kalb, nie widząc szans na jego skuteczną obronę zdecydował się warownię poddać. Po opuszczeniu zamku przez załogę krzyżacką mieszczaństwo rozpoczęło plądrowanie obiektu, a górujący niegdyś nad miastem stołp wysadzono w powietrze. Przez kolejne kilka miesięcy robotnicy wynajęci przez rajców rozbierali dom zakonny. Cegłę pochodzącą zaś z zamku przeznaczono do budowy innych obiektów na terenie Torunia. Rozbiórka obiektu miała swoje znaczenie symboliczne – mieszczanie usunęli raz na zawsze symbol krzyżackiego panowania. Krzyżacy nigdy już do Torunia nie powrócili. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej wraz z drugim pokojem toruńskim w 1466 roku ziemia chełmińska, w tym i Toruń, znalazła się ponownie w granicach państwa polskiego.

Przez kolejne wieki pozostałości zamku spełniały rożne funkcje. Znajdował się tu m.in. bastion obronny, wysypisko śmieci, a nawet cmentarz. Do prac archeologicznych, które przyczyniły do szczegółowego opisania dziejów zamku, doszło dopiero w latach 1958 – 1966. Prowadziła je prof. Jadwiga Chudziak. W kolejnych latach przystąpiono do konserwacji ruin, a już w XXI wieku udostępniono je dla ruchu turystycznego. Od 2007 roku obiektem zarządza Centrum Kultury Zamek Krzyżacki. Odwiedzający mogą zwiedzić cały kompleks ruin zamku, w tym wieżę ustępową Gdanisko (która zachowała się nienaruszona do współczesności), piwnice zamkowe z tematycznymi ekspozycjami oraz układ pomieszczeń dawnego domu zakonnego wraz z wystawą średniowiecznych machin oblężniczych. Oprócz funkcji turystycznej Centrum organizuje także liczne imprezy nierozłącznie związane z dziejami zamku oraz Torunia, m.in. Inscenizacje Zamkowe, Toruńskie Medievalia, Dni Hanzy, a także seanse filmowe, jarmarki, festyny z okazji rozmaitych świąt i wiele innych.

Godziny otwarcia

Od poniedziałku do niedzieli w godz. 10:00 – 18:00

Cennik biletów

• Normalny – 9 zł
• Ulgowy – 6 zł
• Rodzinny – 20 zł
• Grupowy – 160 zł
• Bilety na spektakl „Komturia” - normalny: 15 zł, ulgowy 7 zł

Cennik – wynajem pomieszczeń zamkowych

• Wynajem piwnicy artystycznej na spotkanie firmowe – od 250 zł/godz.
• Wynajem dziecińca na spotkanie zamknięte – od 50 zł/godz.
• Wynajem dziedzińca na spotkanie zamknięte z możliwością zorganizowania ogniska – od 100 zł/godz.
• Wynajem fosy zamkowej – od 300 zł/godz.

Cennik – pozostałe usługi

• Przewodnik – 30 zł
• Przewodnik w stroju – 50 zł
• Lekcja zamkowa – 200 zł
• Pokaz bicia monet – 200 zł
• Zwiedzanie z pochodniami – 250 zł
• Sesja fotograficzna ślubna – 50 zł
• Pokaz walk rycerskich z lekcją zamkową – 500 zł (cena do negocjacji)
• Podane kwoty są kwotami brutto.

Pełna historia zamku toruńskiego

autor: Piotr Pietrucki

Początki... Badania dotyczące osadnictwa we wczesnym średniowieczu na obszarze ziemi chełmińskiej wykazały, że okolice Torunia zamieszkiwały plemiona Goplan. Już w VII wieku odnajdujemy ślady ich bytności. Do połowy X wieku osadnictwo Goplan rozwijało się tu stosunkowo nierównomiernie, jednakże już od połowy X wieku możemy stwierdzić o istnieniu w tym rejonie i całej ziemi chełmińskiej jednostek terytorialnych. Posiadały one charakter nieufortyfikowanych bądź warownych osiedli. Prawdopodobnie taka ufortyfikowana osada powstała w miejscu dzisiejszych ruin zamku krzyżackiego. W związku z tym, że w X wieku zmieniła się funkcja ośrodków osadniczych i że w miejscach o znaczeniu strategicznym, zaczęto budować grody, osada ta przekształciła się w niedługim czasie w warownię obronną. Powstaniu grodu towarzyszyło kształtowanie się wczesnofeudalnej monarchii polskiej. Gród ten wg Jadwigi Chudziakowej, która prowadziła badania archeologiczne na terenie zamku krzyżackiego w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, stał na wzniesieniu i istniał na pewno w X wieku.

Warownia przedkrzyżacka prawdopodobnie spełniała rolę zabezpieczającą przeprawę przez Wisłę. Okolice dzisiejszego Torunia były niezwykle ważne w ówczesnej komunikacji. W tym rejonie istniały dwa szlaki łączące Kujawy i ziemię chełmińską. Pierwszy znajdował się nieopodal dzisiejszej miejscowości Stary Toruń, drugi niedaleko reliktów zamku krzyżackiego. Przede wszystkim gród zabezpieczał przeprawę znajdującą się bliżej ruin zamku natomiast w mniejszym stopniu dotyczyło to przejścia w Starym Toruniu. Przedkrzyżacki gród usytuowany został w miejscu dogodnym do obrony. Od strony południowej ograniczała go Wisła, od północnej tzw. obniżenie północne, z kierunku zachodniego dostępu do warowni broniła dolina strumienia Postolec, natomiast od wschodu gród zabezpieczały tereny podmokłe. Zajmował on mniej więcej obszar dzisiejszego zamku głównego i miał kształt podkowy otwartej w stronę Wisły. Według najnowszych badań przypuszcza się, że gród pierwotnie mógł mieć kształt zbliżony bardziej do owalu, ale jego południową część mogła podmyć Wisła, stąd podkowa. Na początku XIII wieku ziemia chełmińska stała się areną najazdów plemion pruskich. Ataki pruskie charakteryzowały się dużym okrucieństwem oraz powodowały ogromne zniszczenia. Pierwszą wyprawę Prusów na ziemię chełmińską (również na północne Mazowsze)odnotowano w roku 1217. Wszystko wskazuje na to, że wyprawie tej nie oparł się toruński gród. Naukowcy uważają, że właśnie podczas pierwszego najazdu toruńska warownia została zdobyta bądź opuszczona po czym doszczętnie zniszczona. Efektem nieustannych ataków Prusów (aż do końca lat dwudziestych XIII wieku) na ziemię chełmińską stało się wyludnienie tej krainy oraz zniszczenie większości grodów między innymi głównego grodu ziemi chełmińskiej - Chełmna. Konrad Mazowiecki, do którego należała ziemia chełmińska starał się powstrzymywać najazdy. Jednakże ciągłe zagrożenie północnych granic księstwa wyczerpało siły księcia i spowodowało szukanie radykalnych środków dla zabezpieczenia swoich posiadłości. Początkowo z inicjatywy Konrada Mazowieckiego powstała tzw. stróża rycerstwa, złożona z oddziałów księcia śląskiego Henryka Brodatego, księcia krakowskiego Leszka Białego oraz księcia pomorskiego Świętopełka. Niestety nie pomogło to w powstrzymaniu najazdów. Jedyną alternatywą, według Konrada, stało się sprowadzenie nowej siły, która oddaliłaby zagrożenie spod granicy północnej księstwa. Taką alternatywą miał zostać Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego. Po rokowaniach i podpisaniu odpowiednich dokumentów rycerze zakonni przybyli na niespokojną ziemię chełmińską.

Krzyżacy w Toruniu... Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego pojawił się w okolicach dzisiejszego Torunia prawdopodobnie na początku 1228 roku. Niewielka grupa pod dowództwem Filipa z Halle licząca dwóch braci zakonnych, którym towarzyszył oddział knechtów obsadziła gród zwany w tradycji krzyżackiej Vogelsang (Ptasi Śpiew). Ów gród leżał na lewym brzegu Wisły naprzeciw dzisiejszych reliktów zamku krzyżackiego. Wiosną 1230 roku przybyła druga grupa braci zakonnych i połączywszy się z oddziałem Filipa z Halle pod przewodnictwem Hermana von Balka zajęła gród w Nieszawie. Warownia ta została oddana braciom zakonnym przez księcia Konrada Mazowieckiego. Leżała naprzeciw dzisiejszej miejscowości Stary Toruń. W Nieszawie przebywało siedmiu braci - taką liczbę podaje kronikarz krzyżacki Piotr z Dusburga. Z Nieszawy w roku 1231 Krzyżacy przeszli na drugi brzeg Wisły przez istniejącą w tym miejscu przeprawę i rozpoczęli budowę swojej pierwszej siedziby na ziemi chełmińskiej (dzisiaj miejscowość Stary Toruń).

Była to prowizoryczna warownia i jak podaje Piotr z Dusburga usytuowana została na wielkim rozłożystym dębie. Jak ciężkie były początki Krzyżaków na nowym terenie świadczyć może wzmianka wyżej cytowanego kronikarza o tym, iż bracia zakonni w nowej warowni zawsze trzymali w pogotowiu łodzie, aby móc schronić się przed Prusami na drugim brzegu Wisły, w Nieszawie. W tym rejonie Krzyżacy toczyli z Prusami zacięte boje. Po opanowaniu sytuacji i odepchnięciu oddziałów pruskich spod dzisiejszego Starego Torunia, miejsce to stało się punktem koncentracji sił do dalszych wypraw krzyżackich na ziemi chełmińskiej. Wkrótce bracia zakonni prawdopodobnie wzmocnieni posiłkami księcia Konrada Mazowieckiego, rozpoczęli akcję wypierania Prusów z dalszych okolic, co w efekcie doprowadziło w 1232 roku do opanowania najważniejszego grodu ziemi chełmińskiej czyli Chełmna. 28 XII 1233 roku Krzyżacy na opanowanym terenie, w okolicach dzisiejszej miejscowości Stary Toruń, lokowali miasto. Nazwali je Toruń. Jednakże w związku z licznymi powodziami nawiedzającymi tamtejsze tereny bracia rozpoczęli poszukiwania innej siedziby. Wybór padł na obszar położony około 10 km w górę rzeki, obecnie Stare Miasto w Toruniu. Już trzy lata po lokacji czyli w 1236 roku miasto zostało przeniesione. Translokowany Toruń Krzyżacy oparli o istniejący jeszcze przed ich przybyciem na ziemię chełmińską, opisywany wyżej gród. W 1236 roku warownia ta, górująca niegdyś nad okolicą, jak już wcześniej wspomniano, była zniszczona w wyniku ciągłych najazdów plemion pruskich. Jednakże była ona na tyle w dobrym stanie, że mogła dać tymczasowe schronienie rycerzom zakonnym biorącym udział w walkach na ziemi chełmińskiej z Prusami. Od momentu przybycia w ten rejon Krzyżaków, bez żadnych wątpliwości, możemy stwierdzić, że od razu rozpoczęły się prace nad przygotowaniem opuszczonego i zdewastowanego grodu do celów obronnych. Nową siedzibę otoczono najpierw umocnieniami drewniano-ziemnymi oraz murem kamiennym, z którego do dzisiejszego dnia pozostał fragment z bramą. Prace nad usprawnieniem funkcjonowania nowej siedziby posuwały się szybko i były na tyle zaawansowane, że wystarczyły, aby odeprzeć w latach 1242-1246 ataki oddziałów pruskich oraz księcia pomorskiego Świętopełka. W tych latach wybuchło tzw. pierwsze powstanie pruskie, do którego przyłączył się książę pomorski. W wyniku tego zdobyto większość zamków krzyżackich natomiast Toruń jako jedna z trzech warowni (oprócz Chełmna i Radzynia) przetrwała najazdy niezdobyta. Po opanowaniu sytuacji militarnej na ziemi chełmińskiej i stłumieniu powstania antykrzyżackiego bracia zakonni przystąpili do umocnienia swojej władzy na zdobytym terenie. Przede wszystkim Krzyżacy zreorganizowali własne struktury podziału ziemi. Na całym obszarze, który znalazł się w ich posiadaniu stworzono tzw. komturstwa składające się z zamków i przylegających do nich okręgów. Jednym z takich komturstw był również Toruń. W źródłach odnajdujemy także wzmianki o pierwszym komturze toruńskim - został nim Rabe (1251). Przypuszcza się, że od momentu wprowadzenia podziału ziem na komturstwa czyli od około 1250 roku Krzyżacy uznali za konieczne przebudowanie swojej toruńskiej siedziby. W tym czasie rozpoczęto działania budowlane trwające praktycznie aż do końca XIV wieku mające na celu postawienie zamku murowanego. Prace nad jego wznoszeniem oparto o podstawy wcześniej istniejącej warowni oraz o wcześniej wykonane przez nich samych roboty budowlane w latach 1236-1250. Prawdopodobnie również pomysł założenia zamku na planie podkowy powstał właśnie pod wpływem istniejącej już zabudowy. Pierwszym etapem było wzniesienie na kamiennych fundamentach w wątku wendyjskim muru obwodowego zamku głównego. Następnie około 1255 roku rozpoczęto prace nad skrzydłem południowym (od strony Wisły) oraz ośmioboczną wieżą. Świadczy o tym chociażby wzmianka w dokumentach biskupa sambijskiego Henryka z 1255 roku, z której wynika, że przygotowywano się do wznoszenia murów i wieży zamkowej. Skupiono się również na części wschodniej tegoż skrzydła wznosząc w porządku wendyjskim kaplicę na piętrze. W źródłach odnajdujemy informację, że w 1263 roku trwały prace przy wznoszeniu kaplicy zamkowej, a wszyscy budujący ją mieli dostać od biskupa warmińskiego Anzelma odpust. W tym samym cyklu budowlanym postawiono również refektarz (jadalnię). Następnie kuchnię z dormitorium (sypialnią). W późniejszym okresie budowy powstało skrzydło wschodnie z Gdaniskiem (wieżą sanitarno-obronną), kapitularzem (salą zebrań) i krużgankami, a następnie całe skrzydło północno-zachodnie. O tym skrzydle zamku wiemy najmniej. Do naszych czasów przetrwało jedynie kilka tajemniczych pomieszczeń niewiadomego przeznaczenia. Jego część wschodnia zakończona została prawdopodobnie do 1309 roku natomiast zachodnia jeszcze później. Powstało również międzymurze i fosa zamku głównego. Jej szerokość wynosiła od 10-13 metrów. Przedzamcza zamku głównego wykorzystano do postawienia budynków spełniających funkcje gospodarcze. Znajdowały się tu piekarnia, stajnia, kuźnia, spichrz, browar, prawdopodobnie mennica, szpital (infirmeria), zagrody dla bydła i świń, wozownia, skład odzieży, siodlarnia. W latach 1375-1466 przeprowadzono na zamku toruńskim spisy inwentarzy, z których dowiadujemy się o istnieniu na zamku, oprócz wyżej wymienionych pomieszczeń, również szatni, zbrojowni, kuszarni, stajni komtura, młyna, piwnicy, piwnicy konwentualnej, piwnicy komtura. Na zamku magazynowano także żywność czyli zboże, mięso, sól, ryby oraz sprzęt liturgiczny. Prawdopodobnie w II poł. XIV wieku po wschodniej stronie zamku, na terenie podmokłym, za Gdaniskiem, powstała grobla, a wraz z nią brama nazwana menniczą. Usypanie grobli pozwoliło na spiętrzenie wody i powstanie stawu nazwanego Stawem Komtura. W latach 1422 do 1424 wybudowany został drugi młyn zwany dolnym, a istniejący już wcześniej przyjął nazwę górnego. Struga płynąca pod Gdaniskiem, przekopana z okolic Lubicza, napędzała koło młyna (później młynów) usytuowanego przed Gdaniskiem oraz zapewniała odpływ nieczystości z toalety zamkowej. Zamek toruński był jednym z istotniejszych punktów strategicznych władzy zakonnej. Z racji swojego położenia odgrywał bardzo ważną rolę w systemie obronnym jak i handlowym państwa krzyżackiego. Natomiast komturowie toruńscy przez cały okres państwa zakonnego zaliczali się do najwęższego grona zaufanych doradców wielkiego mistrza, co więcej raz zdarzało się, iż pełniący funkcję komtura toruńskiego wybrany został, przez kapitułę zakonną, wielkim mistrzem. Działo się to w 1441 roku, wtedy to komtura toruńskiego Konrada von Erlichshausena wyniesiono do godności wielkiego mistrza (1441-1449). W okresie wielkiej wojny 1409-1411 Toruń zobowiązany do dostarczenia siły zbrojnej, na wyprawę grunwaldzką wystawił oddział złożony z mieszczan toruńskich, liczący 214 osób, na czele którego stanął burmistrz Albrecht Rothe. Ówczesny komtur toruński Jan von Sayn poprowadził do bitwy grunwaldzkiej całość sił złożoną zarówno z rycerzy zamku toruńskiego jak i oddziału burmistrza Rothe. Jan von Sayn (jak i wielu torunian) poległ pod Grunwaldem. Po bitwie grunwaldzkiej Rada Torunia po otrzymaniu ultimatum od króla polskiego oraz wobec faktu złożenia przez Elbląg hołdu Jagielle postanowiła poddać się zwycięzcy spod Grunwaldu. Zamek toruński wraz z posiadłościami komturstwa został oddany przez Radę w ręce polskie 7 sierpnia 1410 roku. Namiestnikiem króla Jagiełły w Toruniu został kasztelan nakielski Wincenty z Granowa, a po jego szybkiej i tajemniczej śmierci Zbigniew z Brzezia. 28 września 1410 roku do miasta przybył Władysław Jagiełło, jak podają źródła, witany owacyjnie przez mieszczan. Na początku października 1410 roku pod Toruń podeszły oddziały komtura bałgijskiego, który próbował odzyskać miasto z rąk polskich. Krzyżacy zdobyli tylko Nowe Miasto Toruń, natomiast na zdobycie zamku toruńskiego, gdzie stacjonowały silne oddziały Jagiełły nie starczyło sił. Podczas ataku na zamek wojska krzyżackie poniosły znaczne straty. Polskie rządy na zamku i w mieście trwały do 1 lutego 1411 roku czyli do I pokoju toruńskiego. Na mocy tegoż pokoju miasto z zamkiem wróciło pod panowanie zakonne. Po wielkiej wojnie państwo krzyżackie toczyło z Koroną jeszcze szereg drobniejszych konfliktów (1411-1435). Toruń wraz z zamkiem jako miasto położone przy granicy państwa zakonnego stanowiło praktycznie pierwszy punkt oporu. Zamek zagrożony był przez wojska koronne jeszcze dwa razy w 1414 i 1422 roku. Z tekstów źródłowych dowiadujemy się, iż był dobrze zaopatrzony w broń. Jednakże przedłużające się konflikty polsko-krzyżackie doprowadziły do nienajlepszej sytuacji finansowej Zakonu. W związku z tym, w miarę upływu czasu, stan techniczny zamków i uzbrojenia stawał się coraz gorszy i pozostawiał wiele do życzenia. Tak było i w przypadku zamku toruńskiego. Wiek XV to pogarszający się stan budynków zamkowych, nie było środków na naprawę starych murów. Na domiar złego w 1420 roku pożar strawił część zabudowań. Ogromne długi braci zaciągane od mieszczan toruńskich sprawiły, że obiekt nie remontowany już w połowie XV wieku, w przeddzień wojny trzynastoletniej kończącej panowanie Krzyżaków w Toruniu, przedstawiał się katastrofalnie. Z dokumentu z 1442 roku dowiadujemy się, że zamkowi groziła katastrofa budowlana. W 1453 roku, a więc rok przed zajęciem go przez mieszczan toruńskich, źródła informują nas o złym stanie refektarza jak i całego zamku. Jedynym remontem w tym czasie jaki Krzyżacy przeprowadzili na zamku była odbudowa zadaszenia w 1446 roku.

Zniszczenie zamku... W roku 1454 w wyniku szeregu przyczyn polityczno-gospodarczych rozpoczęła się wojna trzynastoletnia, której celem stało się przyłączenie do Korony Polskiej ziem zakonu krzyżackiego. Na początku lutego tegoż roku Tajna Rada Związku Pruskiego podjęła decyzję o wypowiedzeniu posłuszeństwa władzy krzyżackiej i poddaniu się Polsce. Efektem tej decyzji, w większości miast państwa zakonnego, wybuchły bunty mieszczan. Ośrodki władzy w miastach czyli zamki opanowano i zniszczono. Toruń, jako pierwsze z miast, wszczął bunt i już 7 lutego 1454 roku mieszczanie toruńscy podjęli atak na zamek. Niestety nie przyniósł on żadnych rezultatów. Po nieudanym szturmie rozpoczęło się oblężenie i ostrzał zamku od strony Wisły oraz Starego, Nowego Miasta i tzw. wolnizny zamkowej. Nie wyrządził on Krzyżakom praktycznie żadnej szkody, co prawdy wybuchły pożary na przedzamczu, ale wywołali je sami bracia zakonni.

Nieliczna załoga krzyżacka zaskoczona wydarzeniami postanowiła, mimo wszystko, bronić zamku, na ostrzał odpowiadano artylerią zamkową, skierowaną w stronę obu miast. Do obrońców dołączyli uciekinierzy z miasta czyli urzędnicy krzyżaccy, nieliczni zakonnicy, garstka rycerzy w służbie Zakonu. Liczba obrońców nie przekraczała 200. Na zamku znajdowało się także dwóch księży. W trakcie oblężenia Krzyżacy prowadzili z mieszczanami negocjacje. Początkowo komtur zamku Albrecht Kalb odmówił poddania się, jednakże z braku żywności, środków do obrony (brak prochu, bełtów do kusz) oraz ucieczki przez mury zamkowe części przysłanych przez wielkiego mistrza rycerzy, poddał zamek 8 lutego 1454 roku. Prawdopodobnie decyzję o poddaniu zamku przyspieszyła wiadomość, że rycerze zaciężni wynajęci przez torunian szykowali się do decydującego szturmu właśnie 8 lutego. Po zdobyciu krzyżackiej siedziby mieszczanie przystąpili do niszczenia zamku. Wieżę wysadzono. Jej elementy zwaliły się w kierunku zachodnim. Po dziś dzień można zobaczyć jej części wchodząc na dziedziniec. W ciągu kilku miesięcy przy pomocy opłaconych przez miasto cieśli, murarzy, robotników zamek główny i część przedzamcza rozebrano. Zostawiono jedynie Gdanisko, szpital i kilka innych budowli takich jak np. młyny. Zamek główny uległ praktycznie zniszczeniu, w niektórych miejscach rozebrany nawet do poziomu piwnic, które to zasypano później gruzem. Cegły z rozbiórki posłużyły jako budulec. Wkrótce Rada Miasta Torunia podjęła decyzję, aby pozostałości zamku stały się miejscem wysypywania śmieci.

Od 1454 do czasów obecnych.. Po zniszczeniach dokonanych w 1454 roku teren zamku ulegał ciągłym przebudowom. Od strony zachodniej, prawdopodobnie krótko po zburzeniu zamku powstała tzw. Fosa Strzelecka. Nazwa wzięła się od nadania mieszczanom zezwolenia wydanego przez króla Kazimierza Jagiellończyka używania Fosy do ćwiczeń strzeleckich (funkcjonowała ona jako strzelnica aż do 1906 roku). W 1484 roku wykorzystując bliżej nieokreślone budynki w narożu południowo-zachodnim powstał Dwór Bractwa Św. Jerzego zwany też Dworem Mieszczańskim (zachował się do naszych czasów). Ów Dwór wzniesiony został z rozbiórkowej cegły zamkowej. Po roku 1454 na tzw. obniżeniu północnym funkcjonowały nadal dwa młyny Górny i Dolny. Dolny stał się w XVII wieku siedzibą królewskiej mennicy. W latach 1588-1589 pozostałości murów zamkowych zinwentaryzował Fryderyk Vroom i przedstawił opinię na temat wykorzystania ich w systemie obronnym Torunia.

W 1591 ówczesny burmistrz Torunia Henryk Stroband przedstawił na spotkaniu Rady Miasta plan zamiany murów zamku w bastion obronny. W 1592 król Zygmunt III Waza zezwolił na reperację i przystosowanie murów tak, aby spełniały rolę trójkątnego bastionu. W związku z tym w latach 1600-1613 podjęto prace mające na celu przebudowanie pozostałości zamku, który teraz miał zabezpieczać miasto od strony południowej. W wyniku tychże prac dosypano warstwę ziemi tworząc szaniec. W Gdanisku urządzono skład prochów. Za Gdaniskiem po stronie wschodniej utworzono oficynę, w której prawdopodobnie wytwarzano proch. Budynek ten przetrwał do lat 80-tych XX wieku. Kolejną decyzją Rady Miasta było zabudowanie części przedzamcza na tzw. obniżeniu północnym. Podzielono rejon ten na 14 działek, z których jedną przeznaczono na szpital Marii Magdaleny, natomiast 5 następnych zamieniono na spichrze, które spłonęły podczas oblężenia w 1703 roku. W 1640 roku na terenie zamkowym istniały: mennica, młyn zbożowy i farbiarnia. W XVII wieku obszar zamku całkowicie zdominowany został przez garbarzy i farbiarzy, którzy wykorzystywali Strugę Toruńską do produkcji swoich wyrobów. W XVIII wieku powstała na terenie przedzamcza północnego willa nazwana później Generałówką. Wiek XIX to przebudowa muru południowego biegnącego wzdłuż Wisły pochodzącego z 1613 roku oraz Bramy Menniczej. Zamurowano również Bramę Młyńską. W okresie tym zamek służył częściowo jako cmentarz. W latach 1818-1819 przeprowadzono tutaj pierwsze badania archeologiczne. W końcu XIX i początkach XX wieku przebudowano Dwór Mieszczański nadając mu nowy wygląd. Górne przedzamcze niemal całkowicie zabudowano, na przedzamczu północnym wzniesiono nowy szpital wykorzystując większą część (2/3) terenu dawnego szpitala krzyżackiego. Młyn zamkowy zamieniono w połowie na mieszkania (obecnie hotel). Natomiast zamek główny praktycznie zasypano. Porośnięty drzewami i krzewami służył jako park. W dwudziestoleciu międzywojennym Generałówka stała się miejscem pobytu Wiktora Thommee, generała, który podczas kampanii wrześniowej wsławił się obroną twierdzy Modlin. Młyn zamkowy całkowicie zamieniono w dom mieszkalny. W roku 1937 przeprowadzono kolejne badania archeologiczne na terenie zamku pod kierownictwem Jacka Delekty. Niestety nie zachowała się dokumentacja z tychże badań, zaginęła podczas wojny. Natomiast Delekta zamordowany został przez hitlerowców w obozie koncentracyjnym. W latach 1958-1966 kontynuowano prace archeologiczne pod kierownictwem Jadwigi Chudziakowej. Usunięto warstwy ziemi i gruzu. Odsłonięto dziedziniec i podziemia, gdzie zrekonstruowano stropy, natomiast relikty murów odremontowano. W ganku Gdaniska zrekonstuowano dach nadając mu pierwotny gotycki kształt. W 1965 roku na dawnym terenie przedzamcza od strony Wisły powstał budynek - kawiarnia zamkowa. Po przeprowadzeniu badań archeologicznych, od lat sześćdziesiątych do dziewięćdziesiątych, zamek funkcjonował jako oddział Muzeum Okręgowego w Toruniu. W 1997 roku ruiny zamku wraz ze Starym Miastem wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W roku 2007 stworzono nową jednostkę: Centrum Kultury Zamek Krzyżacki, która przejęła obiekt od Muzeum Okręgowego i obecnie opiekuje się nim. W latach 2007 i 2008 zamek poddano częściowej konserwacji. Położono posadzkę w ganku Gdaniska odremontowano dach Gdaniska oraz zabezpieczono fundament wieży. W lipcu 2008 na terenie zamku przeprowadzono kolejne badania archeologiczne pod kierownictwem dra Adama Chęcia.

• Z1 - By Dawid Galus - Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, 
• Z2 - By Lestat (Jan Mehlich) - Praca własna, CC BY-SA 3.0, 
• Z3 - By Lestat (Jan Mehlich) - Praca własna, CC BY-SA 3.0, 
• Z4 - By Lestat (Jan Mehlich) - Praca własna, CC BY-SA 3.0, 
• Z5 - By Dawid Galus - Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, 
• Z6 - By Dawid Galus - Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, 
• Z7 - By Dawid Galus - Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, 
• Z8 - By Dawid Galus - Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, 
• Z9 - By Dawid Galus - Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, 
• Z10 - By Lestat (Jan Mehlich) - Praca własna, CC BY-SA 3.0,